فضای اجتماعی

راستش تصمیم گرفته بودم به هیچ طریقی در انتخابات مشارکتی نداشته باشم. این را هم می دانم که نه نهاد انتخابات، نه دولت  (به مفهوم ی آن) و نه ملت، جامعه مدنی و مردم هیچکدام به مشارکت من هیچ نیازی نداشته و با حضور یا عدم حضور من به تریش قبای هیچ کسی بر نمی خورد. احوالات را به گونه ای یافتم که کوچکترین انگیزه ای در من برای کوچکترین تحرکی ایجاد نمی نمود. احوالاتی که امیدوارترین انسان ها را از پای در آورده و به ورطه نومیدی می کشاند، چه رسد به من که منتقدی تند و تیزم؛ و درمانده و بی چاره گذر زمان را شتابان تر و خشن تر از هر زمانی به زیان نیل به توسعه برای مام میهن به نظاره نشسته ام. باری، به قول سهند ایرانمهر به عنوان احدی از رعیت مملکت محروسه ایران»، بیمناکم از این که به مانند تجربه دولت مهر و مهرورزی نرسد روزی که اندر احوالات این روزها غبطه خوریم و آه از نهاد و دو صد افسون از جانمان برخیزد. سخن کوتاه می کنم و تنها به اشاراتی به شرح ذیل بسنده می نمایم که مرا قانع می کند به حمایت از فردی برخیزم که ادبیات توسعه را می داند و می فهمد و دست کم عملکرد پیشین اش نشان داده که در راستای آن گام برمی دارد:

1) دوستان، آشنایان، بزرگان، جوانان، همشهری ها بدانید و آگاه باشید که شعار هر کسی غیر از .» می تواند فاشیستی ترین شعار تاریخ انتخابات باشد. ما را چه شده که به اینجا رسیده ایم؟ بر ما چه گذشته که اینقدر بی اخلاق شده ایم؟ پس وطن چه می شود؟ پس منافع ملی چه می شود؟ پس توسعه، اقتصاد، فقر، رفاه، بیکاری، محیط زیست، دموکراسی و . چه می شود؟ هر کسی باشد، باشد، با هر سطح از ظرفیت، شایستگی، توانمندی، رواداری، سلامت اخلاقی- اقتصادی و الخ، فقط فلانی نباشد. این چه گزاره ای ست، این چه مرامی ست که مدعیان اصلاح طلبی را با آنان که خودشان در گذشته پوپولیست می خواندند، در یک دالان گرد هم می آورد.

2) گروهی از به اصطلاح اصلاح طلبانِ شهر هم صدا با آنان که تا دیروز از خجالت هم درمی آمدند، گرد هم آمده و ضرورت تغییر» را فریاد زده اند. آن ها فقط بر تغییر آنکه باید برود» تأکید می کنند؟ آیا فردا حاضرند مسئولیت آنکه را در تغییر می آید»، بپذیرند؟ پسا انتخابات، چگونه می خواهید سبک و سیاق ت ورزیِ خود را توجیه کنید؟ از فلانی حمایت کردیم که فقط فلانی برود؟ آیا کَسان ظن و گمان نمی برند که این نه کنشی حاصل از ت ورزی بل لجاجتی ناشی از غرض ورزی ست؟

3) حال به او بنگرید که اعلام می دارد: اگر فردای روز در این شهر کسی پیدا شود که از من شایسته تر باشد، حتما به او رأی دهید». دوستان، بدانید و آگاه باشید که این نمونه یک نگاه توسعه طلبانه ست.

4) در سخنی منتسب به دکتر حسابی آمده است: هر کس بخواهد مملکت را آباد کند، خانه اش خراب می شود و بالعکس». من این گزاره را اینگونه بازنویسی می کنم: هر کس بخواهد با گام نهادن در مسیر توسعه، مملکت را آباد کند، خانه اش را ویران می کنند». نیک به او بنگرید که نام اش در هیچ لیستی جای ندارد. آیا در لیست های امروز هیچ نشانی از عملکرد و برنامه و چشم انداز می بینید؟ این لیست ها مجموعه ای از اسامی بی روح و ضد توسعه اند. این ها کسانی هستند که باید فردای پس از انتخابات به حامیان خود جواب پس دهند و نه به توسعه این مرز و بوم. در جامعه ای که تحزب گرایی توسعه نمی یابد، لیست ها منابع توزیع و تقسیم قدرت می شوند.

5) گویا شورای ت گذاری اصلاح طلبان از لیست امیدی که غیر از بذر نومیدی نکاشته درس عبرت نگرفته و باز به جای توجه به عملکردها و برنامه ها به حمایت از اسم ها بسنده نموده است.

6) کاش دست کم به آگاهی مردم که هیچ به هم مسلکان خودشان احترام گذاشته و کاندیدای چپانیده شده در لیست را یک معرفی ساده چندخطی می کردند. حال عملکرد پیشین و برنامه و گذشته و حال و آینده پیشکش.

7) آن ها که سنگ اصلاحات به سینه می زنند، چرا یک بار نمی نشیند و شاخصه های اصلاح طلبی را نمایان نمی کنند؟ چرا معین نمی کنند که منظورشان از اصلاح طلب/ طلبی کیست و چیست؟ مگر حمایت از برجام و رابطه اقتصادی با دنیا، مگر حمایت از شفافیت آراء و لایحه مدیریت تعارض منافع، مگر گام برداشتن در راستای مبارزه با رانت نفت و اقتصاد تک محصولی و الخ، غیر از شاخصه های تحول خواهی ست؟ دوستان این ها فراتر از شاخصه های اصلاح طلبی، بل سنجه های دقیق توسعه طلبی ست که شمولش، آن یکی را نیز دربرگیرد.

8) دوستان و همشهریان عزیز، مشارکت در انتخابات کنشی صرفا قومی، قبیله ای، شهری، روستایی و . نیست بلکه به ویژه در این برهه حساس تاریخ کشورمان، دامنه آن به سطح ملی و فراملی نیز می رسد. ایران امروز وارد مرحله گذاری شده است که یکی از شاخصه های مهم آن ضرورت گرفتن تصمیمات سخت» (Hard Decisions) در پارلمان می باشد (مانند تصمیم گیری در مورد FATF, CFT و پالرمو). دیگر فرصتی برای آزمون و خطا وجود ندارد. یک اشتباه در أخذ تصمیمات سخت می تواند توسعه کشور را برای سال ها به عقب بازگرداند. بدین ترتیب، نگاه ما در انتخابات باید این مناسبات را نیز در برگیرد.

9) یکی از خطرهای بالقوه و بالفعل مرحله گذار بازگشت پوپولیست ها و رخنه دیدگاه های پوپولیستی می باشد. در اینگونه موارد برای مسائل بسیار پیچیده و در هم تنیده، راه حل های بسیار ساده و پیش پا افتاده ارائه می گردد. به عنوان نمونه، آن ها با گزاره هایی روان، مردم پسند و آمار و ارقامی خودساخته به شما می گویند که اگر نماینده شوند، تنها با در پیش گرفتن فلان راهکار دم دستی می توانند کل معضلات آن عرصه را مرتفع گردانند. آن ها دست های پینه بسته فلان کشاورز در فلان روستا را حامی اصلی خود می دانند و ادعا می کنند که یک شبه می توانند تمام مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی، کمبود آب، بازدهی پایین کِشت سنتی، اقتصاد کشاورزی مبتنی بر دلالی و . را مرتفع گردانند. گروه های حاشیه ای چون حاشیه نشینان، اقشار کم درآمد، ن، بازنشتگان، جوانان بیکار و . در مرکز توجه تبلیغات آن ها قرار می گیرد.

سخن آخر

دوستان، آشنایان، بزرگان، جوانان و همشهریان عزیز همگی ما بیش و کم دلخوریم و تا حدی امیدمان نومید شده است. همگی ما چیزهایی از قبیل هویت و امنیت شغلی درخور، رفاه اقتصادی و برای برخی تأمین نیازهای اولیه، تأمین شغلی برای فرزندانمان، امکانات و تسهیلات مناسب در روستاهامان و الخ بدست نیاورده یا از دست داده ایم. امّا نتایج اخیر مطالعات تطبیقی نشان می دهد که تحریم انتخابات در بیشتر کشورها، ت ورزی موفقی نبوده و تنها به بدتر شدن اوضاع منجر شده است. مام میهن دیگر رمقی برای رجعت به گذشته و قرار گرفتن در نقطه صفر و یا حتی زیر صفر ندارد. کرامول می گوید: انسان هیچگاه بیش از هنگامی که نمی داند به کجا می رود، اوج نمی گیرد». در دنیایی که هیچگاه سلوک اش به س نمی گراید، فقط باید رفت و همچنان به حرکت ادامه داد و به امید تمسک جُست و اوج گرفت. انتخاب های ما نقطه پرواز اند، پروازی که به اوج می رسد یا افول. من به شخصه دیگر با هیچ کسی هیچ عهد پیشینی نخواهم بست؛ با هیچ اصلاح گرایی یا اصول طلبی. من به یاری کسی خواهم شتافت که با اصول توسعه در پی اصلاح احوالات مردم باشد و وطن آباد سازد. من با قاطعیت از دکتر هادی قوامی» حمایت می نمایم. او در آسمان توسعه به پرواز درآمده است، حمایت اش کنیم .

. صد و شصت روز از زادروز مهرسام می گذرد و ما آنچنان به او خو گرفته ایم که انگار روزی نبوده است که نباشد. گویی از ازل تا به ابد، از تبار ما، در دمادم لحظات مان وجود داشته است و حضور. بدین سان، او همهنگام، دیرینه و نوظهور، بر تمام وجوه زندگی ما پرتوئی بی بدیل گسترانیده است. همزیستی با او، پاسداری و مراقبت اش گاه بسیار دشوار و طاقت فرسا و در عین حال شور انگیز و شگفت آور بوده است. گاهی راه گشودن به دنیای کوچک و در عین حال فراخ اش، پیوند خوردن با گنجینه پر رمز و راز کودکی اش و رمزگشائیِ رمزگانِ چیزهایی که بی هیچ بیانی طلب می کند، جان آدم را به لب می رساند؛ تقلایی مدام و بی وقفه که البته رو به ملال نیست. من در این صد و شصت روز نتوانسته ام به سان گذشته کتاب بخوانم، متن بنویسم، در میتینگ های ی و جلسه های بحث و گفتگو شرکت کنم، تئاتر و سینما بروم، فراغت ام را با دوستانم بگذرانم و الخ. اما این ها زیباترین محدودیت ها برای تجربه حس پدری ست. حسی که وقتی می آید، حسِ فرزند بودن خودت را تا اعماق وجودت می ماسد. این روزها، بیش از هر زمان دیگری، قدر پدرم را و مادرم را می دانم و می دانم و می دانم و آئینه حسرت رُخ به رُخ، بر من بازتابیده می شود که چرا عمری را به غفلت گذرانیده و آنگونه که شایسته وجودشان بوده، قدردان و سپاسگزار نبوده ام و آنطور که باید و به وقت آنان را سراغ نگرفته ام. ما واقعیت معیشت و زیست را برای مهرسام فراتر از وُسع و امکان مان و فروتر از ایده آل ها، آرزوها و مطلوب هایمان گسترانیده ایم؛ همانگونه که آنان برای ما گسترانیده بودند. من می باید تجلی آمال تحقق نیافته مادر و پدر می بودم؛ حال او باید، تجلی آمال و آرزوهای چند نسل باشد. هر چند، شاید این خودخواهانه به نظر رسد که آینده ای را برای او ترسیم کرده و بهر اینکه تحقق اش بخشد، بالا و پایین اش کنم اما طرفه اینکه او نیز اگر نخواست، به دیگری انتقال اش دهد!

این اولین نوروزی ست که مهرسام در کنار ماست و ما آنچنان به او خو گرفته ایم که انگار روزی نبوده است که نباشد.

بنا به اندیشه ی اسلاوی ژیژک، حکومت های ایدئولوژیک دو گونه دشمن دارند: یکی کسانی که ایدئولوژی را خیلی جدی می گیرند و معتقدند باید صفر تا صد آن را رعایت کرد و دوم گروهی که کاملا ایدئولوژی را رد می کنند و به مخالفت مستقیم با آن می پردازند. حکومت های ایدئولوژیک کسانی را دوست دارند که در میانه قرار می گیرند. کسانی که ایدئولوژی را به طور جدی اجرا نمی کنند و در مخالفت با آن هم خیلی جدی نیستند». من می خواهم با تأسی از این مقوله از اندیشه ی ژیژک، بخشی از ساختار اداری کشور را تحلیل نمایم. هر آینه، پر واضح است که این یک نمونه تحلیلی خواهد بود و شاید بر هر ساختاری کاملا منطبق نیفتد.

اگر مجموعه قوانین، قواعد و مقررات اداری را به مثابه ایدئولوژی در انگاره های ژیژک در نظر بگیریم، ساختاری سازمانی که بر پایه ای غیر از شایسته سالاری و شایسته گزینی بنا نهاده شده باشد، دو گونه دشمن خواهد داشت: اول، کسانی که قوانین و مقررات را بسیار جدی می گیرند و بر اجرای تام و تمام آن تأکید دارند. و این بدین دلیل است که اگر قوانین خیلی جدی گرفته شود، مشروعیت ساختار فعلی زیر سوال خواهد رفت و بنابراین آئین نامه ها و مقررات باید وجود داشته باشد اما کسی نباید تا بدین حد آن ها را به جدّ پیگیری نماید. آن ها صرفا زینت بخش سیستم هستند و مایه اعمال قدرت و نه بر علیه قدرت. این ها کسانی هستند که در هر حوزه به دنبال اجرای کامل قوانین و مقررات بوده و معتقدند تمامی ارکان ساختار باید در برابر قوانین و مقررات پاسخگو باشند. در حالی که چنین سیستمی اینگونه جدی گرفتن کامل را نخواهد پذیرفت. دوم، کسانی که قوانین و مقررات و نظم موجود را تماما رد می کنند. و این بدین دلیل است که در اینصورت موجودیت ساختار فعلی زیر سوال خواهد رفت و همچنین موجودیت قدرتی که به وسیله انتخابِ گزینشیِ مقررات، اعمال می گردد. اینها کسانی هستند که مثلا فکر می کنند اگر ساختار بر قوانین و مقررات انطباق کامل ندارد، آن ها نیز می توانند سر وقت سر کار نیایند، نامه های اداری را پاسخ نگویند، در جلسات حضور نیابند، در ساعات اداری امور غیر اداری خود را پیگیری نمایند و . . در حالی که ساختار نادیده گرفتن تام و تمام را نیز تاب نمی آورد.

بدین ترتیب است که ساختارهای اداریِ ویژه پرور و حامی گزین، میان مایگان را خواهند پسندید. انسان های میانه ای که هر جا ساختار بخواهد قوانین و مقررات را جدی گرفته و هر کجا ساختار تشخیص دهد، از جدی گرفتن آن ها صرف نظر می کنند. میان مایگان در ساختار اداری به تجربه می آموزند که چگونه در هر مهلکه ای راه میانه را جستجو کرده و بیابند. آن ها به تدریج خواهند آموخت که چگونه می توان نان را به نرخ روز خورد. بنابراین، توسعه اداری و در نتیجه توسعه کشور دو دشمن اساسی خواهد داشت: اول بی مایگان (کسانی که قوانین و مقررات را کلا جدی نمی گیرند) و دوم میان مایگان.

پی نوشت:

این متن با الهام از تحلیل مصطفی مهرآیین نوشته شده است.

استاد عزیزم، محمد فاضلی در یک جلسه، گویا در بین جمعی از استادان، در رابطه با احساس مسئولیت محیط زیستی در دانشگاه صحبت کرده و راهکارهای درخشانی برای فعال تر شدن این نهاد در حوزه محیط زیست ارائه نموده است. او در اوایل سخنرانی اش مطلبی از یونسکو با این مضمون مطرح می کند که یک مجموعه وقتی دانشگاه است که خروجی آن دو خاصیت داشته باشد: 1. شهروندِ متخصص باشد و 2. شهروندِ مسئولِ مشارکت جو باشد. من همانطور که در اوایل 97 اعلام کرده بودم، تصمیم داشتم در حاشیه متون و گفتارهای انتقادی از پرفورمنس های ترقی خواه و توسعه گرای سطح خُرد صحبت کنم و در رابطه با آن ها بنویسم. این متن از سلسله متن هایی این چنینی ست که با 4 متن قبلی تفاوتی اساسی دارد. سوژه این نوشتار انسانی ست که هم هنگام متخصص است و مهمتر از آن متعهد و مسئولِ مشارکت جو. او از ابتدای سال تحصیلی 98-1397 به عنوان مأمور اداری وارد دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی شده است. من به واسطه برگزاری آئین نکوداشت یکصدسال تربیت معلم» افتخار همکاری با او را داشته ام. دکتری روان شناسی تربیتی دارد اما آگاهانه او را دکتر نمی خوانم. سرمایه اجتماعی بالایی دارد و توانمندی بسیاری در گفتمان سازی حوزه های پروبلماتیک. از آن دست آدم هایی ست که آرام و قرار ندارد. نه به مهار قدرت در می آید و نه عرف و سنت، اگرچه در سطح اعتقادات فردی نسبتا سنت گراست. از شتابِ تغییر و تحولات دنیای مدرن نمی هراسد و همگام با آن ها به پیش می رود. پرسه می زند در حوالی خلاقیت و نوآوری و همچنین شیفته اولویت دادن است به نظم و قانون و احترام به حقوق و شخصیت افراد. در اکثر لحظه ها آغازگر اولین رویدادهاست؛ رخدادهایی که بدنه محافظه کارِ بوروکراسیِ کشور کمتر مجالی برای ورود به آن فراهم می آورد. جایگاه و پُست و مقام و لقب فریفته اش نمی کند. او مدرسی توانمند است که به مشارکت فعال در سطوح مختلف زیست فردی و اجتماعی اعتقاد دارد. سوزان قنادی در همین مدت اندک، در یکصدمین سالِ نهاد تربیت معلم، میراثی ماندگار به جای گذارده است. با خبر شدم به رغمِ سال ها تدریس در تربیت معلم، دیگر درسی برای ترم بهمن بر نداشته و احتمالا اولین و آخرین سالی ست که در دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی تغییر و تحول رقم می زند. وجه تمایز این متن با متون پیشین در آن است که می خواهم در شبه چالشی از او دعوت کنم تا به عنوان یک متخصصِ متعهدِ مشارکت جو، در یک طرحِ نو دیگر در دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی نقش آفرینی کند؛ اگرچه دلخور است و رنجیده. از او می خواهم با تأسی به راهکارهای محیط زیستی محمد فاضلی، دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی و شاید پردیس های کل کشور را به سوی یک نهاد مسئول در حوزه محیط زیست به پیش بَرَد. در نهایت، از حبیب صفرزاده، ریاست محترم دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی نیز درخواست می کنم از طراحی و اجرای این پروژه حمایت و پشتیبانی نماید. ایشان با توجه به جایگاه پیشین شان در سازمان مرکزی (معاون فرهنگی سابق دانشگاه فرهنگیان کشور) قطعا می توانند به اشاعه و ترویج این پروژه در پردیس های سراسر کشور یاری رسانند. بر اساس انگاره های مفهومی محمد فاضلی درباره موفقیت های کوچک، طراحی و اجرای این پروژه در دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی (موفقیتی کوچک) و در گام بعدی ترویج و همگانی کردن آن در پردیس های کل کشور (موفقیتی بزرگ) می تواند به بهبود در زندگی عمومی و خیر جمعی ما مدد رساند. بنابراین، از هر کسی که در این راه کاری از دست اش بر می آید، خواهش می کنم به پیشبرد اهداف پروژه مسئولیت دانشگاه فرهنگیان در برابر محیط زیست» مدد رساند.

پی نوشت:

پیشنهاد می کنم حتما فایل صوتی سخنرانی محمد فاضلی را گوش دهید. من از صحبت های او دست کم حدود 27 راهکار برای مبدل شدن یک دانشگاه به نهادی مسئول در برابر محیط زیست استخراج کرده ام. بدون شک ذهن های خلاق می توانند بر این موارد بیفزایند:

1. تدوین شاخص های ارزیابی عملکرد دانشگاه در حوزه محیط زیست.

2. تلاش در جهت افزایش دانش به عنوان مستعدکننده رفتار محیط زیستی. به عنوان مثال: تعالی آگاهی در مورد چیستی محیط زیست و همچنین پیامدهای تخریب محیط زیست.

3. تلاش در جهت اینکه دانشگاه مولد فشارِ هنجاریِ محیط زیستی باشد. یعنی فضایی ایجاد شود که از افراد انتظار رفتارهای خاصی در حوزه محیط زیست برود.

4. مهیا نمودن ساختار و آماده سازی زیرساخت های لازم برای بر عهده گرفتن مسئولیت محیط زیستی. تعامل با مجموعه سازمان هایی که در حوزه محیط زیست فعالیت می نمایند، می تواند این امر را تسهیل کند. به عنوان مثال: قرار دادن سطل مخصوص کاغذ باطله استادان و قرارداد با شرکتی برای جمع آوری آن ها.

5. کاهش مصرف کاغذ.

6. آموزش و تفکیک زباله از مبدأ. به عنوان مثال تفکیک سطل زباله خشک و تر در سلف دانشگاه.

7. کاهش هدر رفت محصولات غذایی در سلف های دانشجویی.

8. برگزاری تور بازدید از هدر رفت محصولات غذایی

9. اصلاح رژیم غذایی. به عنوان مثال کاهش مصرف گوشت و استفاده از مواد غذایی جایگزین.

10. اصلاح ابزارهای اندازه گیری به خصوص کنتورهای مصرف آب.

11. نصب تجهیزات و شیرآلات کاهنده مصرف آب در دانشگاه.

12. کاهش مصرف آب مجازی در دانشگاه.

13. کاهش مصرف آب در فلاش تانک های دانشگاه.

14. مجهز کردن دانشگاه به ابزارهای جمع آوری آب باران و تصفیه آب فاضلاب.

15. استانداردسازی فضای سبز. به عنوان مثال، تبدیل گیاهان فضای سبز به گیاهان کم آب بری که می تواند از آب باران تغذیه کند.

16. شکل دهی به دانشگاه حساس به هم بست یا کلاف آب و انرژی (nexus). این بدین معنی است که آب، انرژی، غذا، خاک و پسماند در اصل یک چیز هستند. به عنوان مثال، اگر بخواهید مصرف آب کشور را پایین بیاورید، باید در سلف برنج کمتری مصرف کنید (انرژی کمتر صرف پخت، پسماند کمتر، مصرف خاک و همچنین آب کمتر). دانشگاه محیط زیستی در سطح تولید دانش، اجرا و عمل این پنج مقوله را با هم می بیند.

17. استفاده از پنل های خورشیدی در دانشگاه.

. گنجاندن ابعاد و راهکارهای ارتقاء مسئولیت محیط زیستی در نظام اولویت های پژوهشی و آموزشی دانشگاه.

19. دانشگاه علاوه بر اینکه کانون تولید دانش است باید به کانون تولید زیست سبز نیز مبدل شود.

20. تشویق دانشجوها به سمت استفاده از حمل و نقل عمومی. به عنوان مثال، با توسعه استفاده از دوچرخه و استفاده از اتوبوس های برقی در درون دانشگاه می توان این کار را انجام داد.

21. حساس بودن و مرئی کردن رد پای کربن (carbon foot print).

22. اپلیکیشن محاسبه رد پای کربن در سایت دانشگاه.

23. تجهیز دانشگاه به حسابداری کربن (carbon acounting).

24. تدوین منشور زیست سبز دانشجویی.

25. اضافه کردن درس سواد زیست محیطی به سرفصل دروس عمومی.

26. تولید و استفاده از دانش و تکنولوژی های Zero waste university وzero pollution university.

27. گفتگو و اطلاع رسانی مداوم در خصوص نتایج و پیامدهای اقدامات محیط زیستی در دانشگاه.

پس از سال ها دوری و بعد از مدت ها تلاش برای فراموشی، به واسطه هویت شغلی جدید، دوباره وارد فضای آکادمیک شدم. سرنوشت انگار روند زندگی مرا به دانشگاه گره زده بود. من توانایی گریز از دانشگاه را نداشتم و دانشگاه نیز از من. روز اولی که وارد دانشگاه شدم، غربت عجیبی وجود مرا فرا گرفت. فضاها و کالبدهایی که بین من و دانشگاه پیوند برقرار می کرد، خالی از همه چیزهایی بود که بدان معنا می بخشید. من در وطن خویش غریب»، باید به سوگ همه چیزهایی می نشستم که روح را در زندگی دانشگاهی ام می دمید: نشست و برخاست های بر و بچه های انجمن، جلسه های سخنرانی، میتینگ های ی، مناظره های دانشجویی، بحث و جدلِ شب های خوابگاه، یارهای دبستانی، سکوت ها، فریادها، شادی ها، غم ها و . . ایام بدین منوال می گذشت و منِ بی خویش با زیبایی یک نوستالژی، روزهای افول دانشگاه را دوام می آوردم. من در مقطعی از تاریخ تحولات دانشگاه گرفتار آمده بودم. گویا زندگی دانشگاهی من از از مهرماه 85 آغاز شده و در خردادماه 89 پایان یافته بود. کاش هیچگاه به دانشگاه باز نمی گشتم. کاش می گذاشتم زیبایی آن برهه از زمان برای همیشه، برای کل زندگی، در ذهنم بماند. 16 آذرماه فرا رسید. 16 آذر 94 در نهایت ابتذال برگزار شد. جشن و پایکوبیِ لمپن هایی که تاریخ را قانع می ساختند شانزدهمین روز آذرماه را از گردش ایام کنار گذارد. گناهی شان نبود، از جنمی دگر بودند». گویا تقدیر برای آنان نیز چنین رقم زده بود. چند صباحی گذشت و من با محیط خو می گرفتم. اما انگار چیزی در من، در گذشته من، جا مانده بود.

در یک روز سرد زمستانی چند تن از دانشجویان به سراغم آمدند. تصمیم داشتند، انجمن اسلامی دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی را برپا نمایند. از من راهنمایی خواستند. امید در وجودم شعله کشید. نمی دانم چرا تا آن زمان آن ها را ندیده بودم. جوانان پر شور و با انگیزه ای بودند و منِ در پیله خود فرو رفته، آن ها را نیافته بودم. نشست و برخاست من با آنان آغاز شد. انجمن نیز راه اندازی شد و اعضای جدید به آن پیوستند. من به واسطه تلاش برای تأسیس انجمن، دوستان جدیدی پیدا کرده بودم. همان آرمان ها، ایده ها و تفکرات در ذهن شان بود با رنگی جدید، سبکی متفاوت و طرحی نو. آن ها نیز در پیله خود تنیده بودند. انجمن بهانه ای شد تا پرواز کنند. هر چه روزها در پی هم می رفت، بیشتر با سبکِ زندگیِ نسل شان مأنوس می شدم. آنان نه فریاد می کشیدند و نه سکوت می کردند؛ فقط آنگونه که دلشان می خواست زندگی می کردند. آن ها نه قهرمان داشتند و نه قهرمان کسی بودند، بلکه خود قهرمانِ زندگیِ خود بودند. حاضر نبودند پای آرمان ها بمیرند، آنان پای اهداف شان زندگی می کردند. آنان به بیرونِ زندگی»، به ت، فرهنگ، اجتماع، هنر، اقتصاد و .، به اعتبار مسأله زندگی» می نگریستند. آن ها در تکرارِ تاریخیِ بی پایانِ بازیِ قدرت ها، سودای اصالت دادن در سر داشتند: اصالت نیروهای زندگی. گردش ایام به آنان مدارا آموخته بود؛ تساهل در برابر قدرت، در برابر نسل های پیشین، در برابر استاد، در برابر ساختار اداری و در برابر سختی های معیشت. آری، جنبش دانشجویی جدید، تفاوت های نسلی بزرگی را به نمایش گذاشته است. آن ها به لحاظ اقتصادی، تحصیلی، شغلی، رفاه و کیفیتِ زندگی رشد می کنند. این جوانان تحت تأثیر فناوری های نوین تحول می یابند و بازتولید می شوند. آن ها به خارج از کشور سفر کرده و با دنیا ارتباط برقرار می کنند. آن ها دائما سبک زندگی خود را تغییر داده و باز تغییر می دهند. آن ها جوانان متساهلی می شوند که در روز عاشورا مشکی می پوشند و عزاداری می کنند، زادروز کوروش را گرامی می دارند و جشن می گیرند، به مصدق می بالند و افتخار می کنند، به وقتش پای صندوق های رأی می آیند و تعطیلات را در آنتالیا و دوبی می گذرانند» و به زندگی ادامه می دهند. من یک پوزش خواهیِ بزرگِ نسلی به آن ها بدهکار بودم. آنان به این رسیده بودند که می توان فریاد نکشید، هزینه نداد، سکوت نکرد و پای آرمان ها ایستاد و همچنان زندگی کرد، زندگییییییییییییییییی.  

تنها اندک زمانی پس از انتخابات ریاست جمهوری 96، موضوع گردش نخبگان و به کارگیری ن و جوانان در پُست های مدیریتی کشور به بحثی داغ و با حواشی خاص خود مبدل شد. رئیس جمهور منتخب اما با آرامش و لبخند به مردم اطمینان می داد که پای شعارهای انتخاباتی خود ایستاده است و امیدها را به ناامیدی نخواهد کشاند. بر اساس تصویب نامه شورای عالی اداری، باید تا پایان برنامه ششم توسعه (یعنی تا 1400 ه.ش) نسبت مدیران زن در پُست های مدیریتی به 30 درصد افزایش یابد». من در همان حوالی در یک گفتگو با فعالان دانشجویی بر اساس ساختار حاکم بر سیستم اداری کشور استدلال کردم که با چنین مکانیسمی فرایند به کارگیری ن و جوانان در پُست های مدیریتی به کاریکاتوری تلخ از عدالت سنی و جنسیتی در سیستم اداری دامن خواهد زد. آن زمان اشاره کردم که ساختار اداری کشور متصلب تر از آن است که اقشار حاشیه ای را در خود جای دهد و بر همین مبنا معتقد بودم باید اصل را بر ت های شایسته سالار برای گزینش بدنه مدیران نوین بنا نهاد. بدین گونه در ساختاری شایسته گزین خود ن و جوانان راه شان را به بدنه مدیریتی کشور هموار می ساختند. اما متأسفانه ت گذاری ناقص در اندک زمانی همه جا را فرا گرفت. استان های کشور یکی پس از دیگری در واگذاری مناصب مدیریتی به ن و جوانان گوی سبقت می ربودند. سیستان و بلوچستان با نرخ رشد بی سابقه در واگذاری مناصب بر سر زبان ها افتاد. جام جم آن لاین در 6 اردیبهشت 96 ستایشگرانه می نویسد: چند سالی است که استان محروم سیستان و بلوچستان دارد خود و ظرفیت هایش را به رخ همه می کشاند. یکی از این ظرفیت ها مربوط به منابع انسانی و حضور پر رنگ خانم های این استان در صحنه فعالیت های اجتماعی و ی است که در یکی دو سال اخیر سیستان و بلوچستان را به استان رکورددار انتصاب و انتخاب مدیران زن در کشور تبدیل کرده است». اما تنها پس از گذشت یک سال اینجا (yon.ir/ishlr) گزارش همشهری در 5 خرداد 97 را بخوانید که چگونه ساختار در برابر پذیرش ن مقاومت کرده و به تدریج آنان را از چرخه تصمیم سازی و بدنه مدیریتی حذف نموده است. آذر منصوری، فعال امور ن در این رابطه می گوید: با توجه به این نکته که سیستان و بلوچستان در موضوع مشارکت ن در مناصب مدیریتی و مشارکت ن در انتخابات به‌عنوان نمادی روشن در کارنامه دولت یازدهم و دوازدهم مطرح بوده، برکناری و تغییر مدیران زن که اتفاقا بسیاری از آن ها عملکرد مثبتی داشته اند، با ت‌های مدیریتی دولت مغایرت دارد؛ البته این روند متأسفانه در بسیاری از استان‌های دیگر هم آغاز شده است». این روند تنها مربوط به ن نشد، بلکه جوانانی که بر روی این موج، پُست های مدیریتی گرفته بودند نیز به تدریج کنار گذاشته شدند.

استان خراسان شمالی نیز به سان استان های دیگر مسیری مشابه پیموده است. در پسا انتخابات تب انتصاب ن و جوانان بالا گرفت. کارگروهی با عنوان بانوان موفق» برای شناسایی و به کارگیری ن شکل گرفت. از میان جوانانی که به آنان وعده گردش نخبگانی داده شده بود، تنی چند به پُست های رده بالا دست یافتند؛ همان هایی که در سر سودای تحول داشتند و توسعه. اما به تدریج شاخصه ها و ویژگی های دستگاه اداری مقاومت هایی از خود نشان داد. عوامل بسیاری باید در کنار هم می نشست تا ن و جوانان از بدنه مدیریتی کنار گذاشته شوند، اما یکی از مهمترین عوامل به فرایند آغاز آرایش انتخاباتی نمایندگان مجلس مربوط می شود. هر دوره، اکثر نمایندگان با نزدیک شدن به انتخابات مجلس در فرمانداری ها، بخشداری ها و سازمان های مهم، مهره های نزدیک به خود را جایگزین می نمایند. مهمترین عامل ابقاء برای یک نماینده مجلس، حامی گزینی و ویژه پروری می باشد. بدون شک، آرایش انتخاباتی نمایندگان مجلس نمی توانست ن و جوانان تازه به قدرت رسیده را تاب آورد. آنان نه بر اساس حامی گزینی که بر اساس مطالبات عمومی پس از انتخابات ریاست جمهوری سر کار آمده بودند. بنابراین، منافع هم راستایی با نمایندگان مجلس نخواهند داشت. می توان تضاد منافع بین آنان با نمایندگان مجلس را با توجه به ابعاد روان شناختی، جامعه شناختی، فرهنگی، پژوهش های نسلی و . نیز مورد تحلیل قرار داد. بدنه فرسوده مدیریتی به نوعی محافظه کاری مزمن مبتلا شده است که مناقشه با نمایندگان مجلس و به خطر انداختن پُست و جایگاه اداری در آن جایی ندارد. فرا روی آن، جوانانِ جسورتر، شجاع تر، مستقل تر و با قدرت ریسک بالاتر هستند که هیچ تمایلی به قرار گرفتن در دایره خودی های نمایندگان مجلس ندارند. بر اساس تفاوت هایی از این دست، ن و جوانان نمی باید در ساختار اداری بر اریکه جایگاه های دارای قدرت و نفوذ تکیه زنند .

ادامه دارد

این مطلب در کانال تلگرامی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی منتشر شده است.

همانگونه که قبلا اشاره کرده ام، رویکرد جامعه شناختی من انتقادی ست و معمولا متن هایی که نوشته ام بی رحمانه به ساختارهای ناکارآمد سطح کلان تاخته است. اما در سال 97 تصمیم گرفته بودم در حاشیه این متون و گفتارهای انتقادی، از جریان هایِ ترقی گرایِ سطح خُرد و پرفورمنس هایِ کنشگرانِ توسعه گرا تجلیل و قدردانی نمایم. در همین راستا، چند صباحی ست تصمیم داشتم به گونه ای از هیأت مؤسس و اعضای شورای مرکزی انجمن اسلامی دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی و همچنین برخی از اعضای هیأت تحریریه نشریه پندار که به تازگی فارغ التحصیل شده اند، تقدیر و تشکر نمایم. اما افسوس که در نظام ت گذاری مراسم و آیین های دانشگاه جایگاهی نداشته و نتوانستم آنگونه که شایسته بزرگی تلاششان بود، مراسمی درخور برگزار نمایم. تنها کاری که از دستم برمی آید نوشتن است، هر چند می دانم بدون شک درخور بنایی که بنیان گذاشتند، نخواهد بود. بدین طریق، صادقانه و ستایشگرانه از آن ها سپاسگزاری و قدردانی می کنم و امیدوارم راهشان پر رهرو باشد. حال می توانم با جرأت کنشگران راه توسعه بخوانمشان و از آنجا که می دانم دیگر آرام و قرار نخواهند گرفت، چند کلامی برای ادامه راه شان بنگارم.

***

هایدیگر در درس گفتارهای های زمستان 1936 در فرایبورگ می گوید: لازمه فرد انقلابی به معنی دقیق کلمه زیر و زبر ساختن نیست، بلکه آن است که در زیر و زبرسازی، آنچه را که تعیین کننده و اساسی است، آشکار کند» (به نقل از نجف زاده، 1389). با تأسی از انگاره های هایدیگر، معتقدم آنچه در راه نیل به توسعه ضرورتی انکارناپذیر می یابد همین تصریح آن چیزی ست که در زیر و زبرسازی تعیین کننده و اساسی ست. بر این پایه کار کنشگر راه توسعه فراتر از تخریب، تأیید، مثبت گردانی یا منفی نمایی، از رهگذر تصریح» خواهد بود. او با افراد، اسم ها، عقبه شان، گرایشات ی، چپ و راست، فضاسازی های رسانه ای و چیزهایی از این دست کاری ندارد. رسالت او در پیکره تاریخ جای دارد. او به قضاوت تاریخی حساس است. تبار سلسله علت ها را در تاریخ می کاود، خود در آن زمانِ حالی که به تاریخ خواهد پیوست تأثیرگذار است و نسبت به آینده و آیندگان متعهد خواهد ماند، چه جامعه به او اقبال یابد یا طردش کند. او تنها به مسیر توسعه می اندیشد و بر مبنای آن عمل می کند. بدین سان فی المثل، در فضایی که در آن اعتماد عمومی به شدت کاهش یافته، احساسات جمعی جریحه دار شده، امید به آینده ای روشن و پایدار هر روز به قهقرا رفته و در نتیجه احساس امنیت اقتصادی و معیشتی هر روز افول می نماید، کنشگر راه توسعه به دنبال تصریح مجموعه عوامل و سنخ شناسی ژرفناها ست، هر چند این آشکارسازی تعیین کننده ها و اساسی ها در نظر جامعه ایده آل هایی لوکس و غیرضروری به شمار رود. هنگامی که فساد، حامی پروری و ویژه گزینی فلان مسئولان در سطح کلان آنقدر عینی، آنی و ملموس در دیالوگ های سطح خُرد و زندگی روزمره مردم حضور دارد و نا امیدی را برای تک تک افراد فضای اجتماعی موجه می انگارد، او امیدوارانه به دنبال تصریح آن چیزی ست که اساسی ست. او نیز از مصادیق واقعی فساد رنج خواهد کشید، ناله سرخواهد داد و با همین مردم زندگی خواهد کرد اما همچنان در پی ژرفناها ست، در پی ساختارهایی که کار را بدین جا کشانده است. او می داند در ساختار معیوبِ فساد انگیز مُهره ها هر چند خوب، هر چند انسان، هر چند با سابقه انقلابی گری چندان اهمیتی ندارند. ساختار فساد انگیز یعنی آمادگی برای پذیرا بودن فساد، یعنی هر کس بیاید بالقوه در معرض خطر است. بدین گونه او در پی اصلاحاتِ اساسیِ ساختاری ست به جای اینکه بنشیند، یکی خوب بیاید (از این جناح یا آن جناح) خطا کند، دسته اش را بکوبد، حامیانش را تخریب کند، دسته خود را تأیید کند و بعد منتظر نفر بعدی بماند. او می داند اگر اصلاحات ساختاری صورت پذیرد، مُهره ای هر چند بد، هر چند شر در چنین چارچوبی مُحکم، محکومِ به خوب عمل کردن است. بدین سان، او می تواند مطمئن باشد، فشارهای هر چند تحسین برانگیز شبکه هایِ اجتماعیِ مدنی، اگر از روی اشخاص بد بر روی ساختارهای خراب متمرکز شود، می توان هنوز به آینده امیدوار بود. کنشگر راه توسعه در جستجوی بی پایان راهی ست برای تصریح آنچه اساسی ست و تعیین کننده؛ راهی به رهایی، راهی به زندگی .

مهرداد کاظمیان

شهریورماه یک هزار و سیصد و نود و هفت